(980-1009)
Lê Hoàn là người làng Bảo-thái, huyện Thanh-liêm, tỉnh Hà-nam bây giờ, làm quan Thập-đạo tướng-quân nhà Đinh. Nhân khi vua nhà Đinh còn trẻ tuổi, và lại có quân nhà Tống sang xâm, quân-sĩ tôn Lê Hoàn lên làm vua, tức là Đại-hành Hoàng-đế, niên-hiệu là Thiên-phúc, Hưng-thống (989-993), và Ứng-thiên (994-1005).
Vua Đại-hành lên làm vua rồi sai sứ đưa thư sang nhà Tống nói dối là thư của Đinh Tuệ (Phế-đế) xin phong, có ý để nhà Tống hoãn binh lại. Nhưng vua nhà Tống không nghe, sai sứ sang trách Đại-hành rằng sao được xưng đế, và lại nói rằng : "Nhà Đinh truyền tập đã ba đời rồi, vậy cho Đinh Tuệ làm Thống-soái, Lê Hoàn làm phó. Nhược bằng Đinh Tuệ còn trẽ tuổi không làm được, thì Lê Hoàn phải bắt mẹ con Đinh Tuệ sang chầu Bắc-triều, rồi sẽ phong quan-tước cho Lê Hoàn". Vua Đại-hành biết mưu nhà Tống bèn không chịu và sửa-sang sự phòng-bị.
Nhà Tống thấy vua Đại-hành không chịu nghe lời, bèn sai tướng đem quân sang đánh. Tháng 3 năm tân-tị (981) thì bọn Hầu nhơn Bảo và Tôn toàn Hưng tiến quân sang mặt Lạng-sơn, bọn Lưu-trừng đem thủy-quân sang mặt Bạch-đằng-giang.
Vua Đại-hành đem binh-thuyền ra chống-giữ ở Bạch-đằng. Quân nhà Tống tiến lên thế mạnh lắm, quan quân đánh không lại phải lùi. Bấy giờ lục- quân của bọn Hầu nhân Bảo tiến sang đến Chi-lăng (thuộc Ôn-châu, Lạng- sơn), vua Đại-hành sai người sang trá hàng để dụ Hầu nhơn Bảo đến chổ hiễm bắt chém đi, rồi đuổi đánh quân nhà Tống chém giết được quá nửa, và bắt được hai người bộ-tướng.
Bọn Lưu Trừng thấy lục-quân đã tan vỡ, vội-vàng đem thủy-quân rút về.
Quân ta tuy thắng trận, nhưng vua Đại-hành sợ thế-lực không chống với Tàu được lâu, bèn sai sứ đem hai viên tướng bắt được sang trả nhà Tống và xin theo lệ triều cống. Lúc ấy ở phiá bắc nước Tàu có quân Khiết-đan (Hung-nô) đang đánh phá, cho nên vua nhà Tống cũng thuận lời, thôi việc chiến-tranh với nước ta, và phong cho vua Đại-hành làm chức Tiết-độ-sứ.
Năm quí-tị (993) nhà Tống sách phong cho vua Đại-hành làm Giao-chỉ quận-vương, rồi đến năm đinh-dậu (997) lại gia phong là Nam-bình-vương.
Bấy giờ sứ nhà Tống thường hay đi lại, có khi vua Đại-hành phụng chiếu mà không lạy, nói dối rằng đi dánh giặc ngã ngựa đau chân. Nhà Tống biết là nói dối, nhưng cũng làm ngơ đi.
Vua Đại-hành phá được quân nhà Tống rồi, định sang đánh Chiêm-thành, vì lúc vua Đại-hành lên ngôi, có sai sứ sang Chiêm-thành, bị vua nước ấy bắt giam sứ lại. Đến khi việc phía bắc đã yên, vua Đại-hành đem binh sang đánh báo thù. Quân vua Đại-hành sang chiếm giữ dược kinh-thành nước Chiêm và bắt được người, lấy được của rất nhiều. Từ đấy nước Chiêm-thành phải sang triều-cống nước ta.
Việc trong nước thì có các quan đại thần là bọn Từ Mục, Phạm cự Lượng, Ngô tử An giúp rập. Đặt luật-lệ, luyện quân lính và sửa-sang mọi việc.
Bấy giờ thường hay có các động Mường và những người các châu quận làm phản, vua Đại-hành phải thân chinh đi đánh-dẹp, bình được 49 động Hà-man (thuộc huyện Thạch-thành, tỉnh Thanh-hoá) và dẹp yên những người phản-nghịch ở các nơi. Bởi vậy thanh-thế vua Đại-hành lúc bấy giờ rất là lừng-lẫy.
Năm ất-tị (1005) là năm Ứng-thiên thứ 12, vua Đại-hành mất, thọ 65 tuổi, làm vua được 24 năm.
Vua Đại-hành đã định cho người con thứ ba là Long Việt làm thái-tử, nhưng đến lúc vua Đại-hành mất, các hoàng-tử tranh ngôi đánh nhau trong bảy tháng. Đến khi Long Việt vừa mới lên ngôi được ba ngày thì bị em là Long Đĩnh sai người vào cung giết đi, thọ 23 tuổi. Sử gọi là Lê Trung-tông.
Long Đĩnh là người bạo-ngược, tính hay chém giết, ác bằng Kiệt, Trụ ngày xưa. Khi đã giết anh rồi, lên làm vua thường cứ lấy sự giết người làm trò chơi: có khi những tù phạm phải hình, thì bắt lấy rơm tẩm dầu quấn vào người rồi đốt sống; có khi bắt tù trèo lên cây rồi ở dưới sai người chặt gốc cho cây đổ ; có khi bỏ người vào sọt rồi đem thả xuống sông. Làm những điều ác như thế thì lấy làm thích chí. Một hôm lấy mía để lên đầu nhà sư mà róc vỏ, rồi thỉnh-thoảng giã tảng nhỡ tay bổ dao vào đầu sư chảy máu ra, trông thấy thế làm vui cười. Còn khi ra buổi chầu, có ai tấu sớ điều gì thì cho những thằng hề nói khôi- hài hay là nhại tiếng làm trò.
Long Đĩnh làm vua được 2 năm đổi niên-hiệu là Cảnh-thụy (1008-1009). Sang năm sau là năm kỹ-dậu (1009) thì mất, làm vua được 4 năm, thọ 24 tuổi.
Vì lúc sống dâm-dục quá độ, mắc bệnh không ngồi được, đến buổi chầu thì cứ nằm mà thị triều, cho nên tục gọi là Ngọa-triều.
Long Đĩnh mất rồi, con thì bé, đình-thần nhân dịp tôn Lý công Uẩn lên làm vua, khai sáng nên cơ-nghiệp nhà Lý.
Nhà Tiền-Lê làm vua được 3 đời, cả thảy được 29 năm.
(980-1009)
Le Hoan was from Bao Thai village, Thanh Liem district, Ha Nam province now, and was an official of the Ten-way General of the Dinh Dynasty. When the Dinh King was still young, and the Song army invaded, the soldiers enthroned Le Hoan as King, namely Dai Hanh Hoang De, with the reign names Thien Phuc, Hung Thong (989-993), and Ung Thien (994-1005).
King Dai Hanh ascended the throne and sent an envoy to the Song Dynasty to lie that it was a letter from Dinh Tue (the deposed Emperor) asking for an investiture, with the intention of making the Song Dynasty delay its troops. But the Song king did not listen, he sent an envoy to blame Dai Hanh for being declared emperor, and said: "The Dinh dynasty has been passed down for three generations, so let Dinh Tue be the Commander-in-Chief, and Le Hoan be the deputy. If Dinh Tue is too young to do so, then Le Hoan must capture Dinh Tue and his mother to pay homage to the Northern court, and then will bestow a title on Le Hoan." King Dai Hanh knew the Song dynasty's plan, so he refused and prepared his defenses.
The Song Dynasty saw that King Dai Hanh would not listen, so they sent generals to lead troops to attack. In the third month of the year Tan Ty (981), Hou Ren Bao and Ton Toan Hung advanced their troops to Lang Son, and Liu Trung led their navy to Bach Dang Giang.
King Dai Hanh led his troops to defend Bach Dang. The Song Dynasty's army advanced with great strength, and the officers and soldiers could not fight back and had to retreat. At that time, the army of Hou Ren Bao advanced to Chi Lang (in On Chau, Lang Son). King Dai Hanh sent someone to pretend to surrender to lure Hou Ren Bao to a dangerous place to capture and behead him, then chased and attacked the Song Dynasty's army, killing more than half of them, and captured two generals.
When Liu Trung saw that the army had been defeated, he quickly led his navy back.
Although our army won the battle, King Dai Hanh feared that his power would not be able to resist China for long, so he sent an envoy to bring the two captured generals back to the Song Dynasty and asked to follow the tribute rules. At that time, in the north of China, there was a Khitan (Hung-nu) army attacking, so the King of the Song Dynasty agreed, stopped the war with our country, and appointed King Dai Hanh as the Governor.
In the year of Quy Ty (993), the Song Dynasty appointed King Dai Hanh as Giao Chi District King, and then in the year of Dinh Dau (997), he appointed him as Nam Binh King.
At that time, the envoys of the Song Dynasty often traveled, and sometimes King Dai Hanh obeyed the edict without bowing, lying that he had fallen off a horse and hurt his leg while fighting. The Song Dynasty knew it was a lie, but ignored it.
King Dai Hanh defeated the Song army and planned to attack Champa, because when King Dai Hanh ascended the throne, he sent an envoy to Champa, but the king of that country imprisoned the envoy. When the situation in the north was calm, King Dai Hanh sent troops to take revenge. King Dai Hanh's army invaded and occupied the capital of Champa, captured people, and took a lot of goods. From then on, Champa had to pay tribute to our country.
The domestic affairs were assisted by the great mandarins Tu Muc, Pham Cu Luong, and Ngo Tu An. They established laws, trained soldiers, and reformed everything.
At that time, there were often Muong tribes and people from the districts rebelling, so King Dai Hanh had to personally lead the army to suppress them, pacifying 49 Ha Man tribes (in Thach Thanh district, Thanh Hoa province) and pacifying the rebels in various places. Therefore, the prestige of King Dai Hanh at that time was very illustrious.
In the year of At Ty (1005), the 12th year of Ung Thien, King Dai Hanh died at the age of 65, having been king for 24 years.
King Dai-hanh had intended to make his third son Long Viet the crown prince, but when King Dai-hanh died, the princes fought for the throne for seven months. When Long Viet had just ascended the throne for three days, he was killed by his younger brother Long Dinh, who sent someone into the palace to kill him at the age of 23. History calls him Le Trung-tong.
Long Dinh was a tyrannical person, with a habit of killing, as evil as Jie and Zhou in the past. After killing his brother, he became king and often used killing as a game: sometimes when prisoners were punished, he would wrap them in straw soaked in oil and burn them alive; sometimes he would make prisoners climb trees and then order people to cut down the tree roots to make it fall; sometimes he would put people in baskets and throw them into the river. He took pleasure in doing such evil things. One day, he took sugarcane and put it on a monk's head to peel off the skin, then occasionally pounded it and accidentally hit the monk's head with a knife, causing blood to flow out. Seeing this made him laugh. And when he went to court, if someone reported something, he would have clowns say funny things or imitate his voice to perform tricks.
Long Dinh reigned for 2 years and changed the reign name to Canh Thuy (1008-1009). The following year, the year of Ky Dau (1009), he died. He reigned for 4 years and was 24 years old.
Because he was too lustful, he fell ill and could not sit. When it was time to attend court, he would lie down and attend court, so he was commonly called Ngoa Trieu.
Long Dinh died, his son was still young, and the court took the opportunity to enthrone Ly Cong Uan as king, founding the Ly dynasty.
The Tien Le dynasty reigned for 3 generations, a total of 29 years.